ครบรอบ 1 ปี WannaCry ความตระหนักที่กำลังเลือนหายไปตามกาลเวลา

13 พฤษภาคม 2017 เป็นวันที่เกิดการระบาดของ WannCry Ransomware แม้ว่าบางรายงานบอกว่าเป็นวันที่ 12 แต่เนื่องจากประเทศไทยตื่นมารับรู้ในวันที่ 13 เพราะ Time Zone ที่เร็วกว่ายุโรปที่ได้รับรายงานการระบาดเป็นจุดแรก ผมขอใช้วันนี้ก็แล้วกัน

อันที่จริงมัลแวร์ลูกผสมไม่ได้เป็นเรื่องที่น่าแปลกใจนักสำหรับผู้เชี่ยวชาญด้าน Information Security จำได้ว่าตอนที่เดินทางขึ้นไปขอนแก่นเพื่อร่วมงานแต่งงานของเจ้าของบริษัททำ Penetration Testing ท่านหนึ่ง บรรดาผู้เชี่ยวชาญหลายคนที่นั่งรถไปคันเดียวกับผมก็ได้วิเคราะห์เรื่องมัลแวร์ต่างๆ และหนึ่งในการทำนายถึงมัลแวร์ที่จะเกิดขึ้นก็คือลูกผสมของ Ransomware กับ Worm เพียงแค่ปีเดียวสิ่งที่ทำนายก็เกิดขึ้น

สำหรับผม มันเป็นความทรงจำที่ออกจะแปลกประหลาดไม่น้อย เพราะเป็นช่วงที่บินไปยังบาหลีเพื่อร่วมสัมมนา Cyber Security Exchange for FSI ซึ่งผมบินไปก่อน 2 วัน (วันเสาร์) เพื่อพักผ่อน ปกติแล้วผมจะอ่าน News Feed ทุกเช้าและเริ่มสัมผัสได้ว่าการระบาดของ WannaCry น่าจะสาหัส จึงได้ส่งข้อความลงไปใน Line กลุ่มของหัวหน้าทีม IT ของธนาคารก่อนขึ้นเครื่องบิน พร้อมบอกวิธีเตรียมการคร่าวๆ เพื่อรับมือวันจันทร์ที่เปิดงาน จากข้อมูลเท่าที่มีอยู่ตอนนั้น พอลงเครื่องมาก็เริ่มมีการคุยกันต่อเนื่องใน Line ตั้งแต่ยังไม่ออกจาก ตม. จนนั่งรถไปถึงโรงแรม ขอเล่าเพื่อไม่เสียเวลาสรุปว่าทีม Infrastructure และ IT Service เตรียมการทุกอย่างพร้อมในวันอาทิตย์ เพื่อรอการเปิดทำงานวันจันทร์ เป็นการคุยงานไป เดินชายหาดไป ว่ายน้ำไป ประมาณนี้

นอกจากงานของธนาคารตัวเองแล้ว ก็ยังต้องมาช่วยเกลาและเรียบเรียงเอกสารเผยแพร่ในนาม Information Sharing Group (ISG ซึ่งต่อมาเป็น TB-CERT) ร่วมกับเพื่อนๆ ตัวแทนของธนาคารต่างๆ ด้วย และน่าจะเป็นเอกสารเผยแพร่ฉบับแรกๆ ของทีม

เป็นการพักผ่อนที่ประหลาดดี

ผมขอรวบรวมเรื่องที่ประสบพบเจอในระหว่างการระบาดทั้งบทเรียนที่ผมได้รับ ทั้งเรื่องดีและไม่ดี รวมๆ กันไปนะครับ

1. ระหว่างช่วงชุลมุนและยังได้ข้อมูลไม่ครบ แต่จำเป็นต้องสั่งการ ผมเองเลือกที่สั่งเกินความจำเป็นไปนิด ในกรณีนี้ตอนที่ยังไม่มีข้อมูลที่ชัดเจนว่าโจมตีผ่านช่องโหว่ Ethernal Blue เท่านั้น (SMBv1) ด้วยความที่เป็น Ransomware ผมเลยสั่งให้ Monitor ช่องทาง Mail และ Web Site ไปด้วย อย่างไรก็ตามหลังจากมานั่งคิดว่าถ้าย้อนกลับไปสั่งการใหม่ จะเป็นแบบเดิมไหม คำตอบก็ยังเป็นแบบเดิมอยู่ดี 
2. หน่วยงาน Regulator ติดตามอย่างกับโดน Compromised ไปแล้ว เอิ่มสถานการณ์ Malware Outbreak จัดการคนละแบบกับการโดน Targeted Attacks นะขอรับ
3. บรรดากูรูเกิดขึ้นมาอย่างกับดอกเห็ด มั่วซะเป็นส่วนใหญ่ แถมตอน Spectre/Meltdown ก็ด้วย มีอะไรเกิดอีก ก็เดาได้เลยว่ามีกูรูเกิดขึ้นมาใหม่อย่างแน่นอน มีบางคนมาบอกผมว่ากูรูบางคนพูดออกทีวีอย่างดิบดีว่าทำอย่างนี้ป้องกันได้แน่นอน แต่ว่าเอกสาร WannaCry Analysis ในมือผมบอกว่า ทำอย่างที่กูรูบอกไม่มีประโยชน์อันใด ขอร้องกูรูอ่านเยอะๆ ดีกว่านะครับ
4. หน่วยงานรัฐออก Infographics ไม่ได้ฟังคำท้วงติงของผู้เชี่ยวชาญด้าน Information Security ที่มีข้อมูลอ้างอิงในมือว่าควรสื่อสารอย่างไร ผมก็ไม่แน่ใจว่าการสอบทานเป็นอย่างไร หวังว่าคงไม่ฟังคนที่ไม่มีข้อมูลที่แท้จริงในมือแล้วสื่อสารออกไปผิดๆ หรือตอนนั้นเพียงคิดว่านี่เป็น Ransomware ตัวหนึ่ง
5. อาจารย์มหาวิทยาลัยแห่งหนึ่งเขียนโปรแกรมเพื่อหลอก WannaCry ว่าเครื่องฉันติดแกแล้ว ไม่ต้อง Load ตัวเองขึ้นมาอีก มีการออกข่าวใหญ่โต สุดท้ายได้ประกาศเป็นผู้ทำงานด้าน Security ยอดเยี่ยมประจำปีที่แล้ว ในขณะที่ผู้เชี่ยวชาญ Information Security ทั่วโลกบอกว่า ลง Patch เถอะครับ ย้อนแย้งจริงๆ

WannaCry คงจะถูกพูดถึงน้อยลง เลือนหายไปตามกาลและเวลา สิ่งที่น่าคิดคือจากเรื่องนี้เราได้เก็บเกี่ยวประสพการณ์ในการเตรียมรับมือภัยคุกคามแบบอื่นๆ ในอนาคตอย่างมีสติมากน้อยเพียงใด

ไว้นึกอะไรออกอีก จะมาใส่ไว้ก็แล้วกัน

Identity Proofing vs Authentication

Identity Proofing = การพิสูจน์อัตลักษณ์
Authentication = การพิสูจน์ตัวจริง (ศัพท์บัญญัติราชบัณฑิตยสถาน - เทคโนโลยีสารสนเทศ ๑๑ มี.ค. ๒๕๔๕)

เพื่อที่จะไม่เกิดความสับสนในคำแปลภาษาไทย ในบทความนี้จะขอใช้ทับศัพท์ภาษาอังกฤษ ทั้งคู่เป็นกระบวนการที่ไม่เหมือนกันแต่เป็นสองกระบวนการที่สำคัญในการทำ Digital Identity ซึ่งหลายครั้งในมีการใช้งานสองคำนี้อย่างสับสนดังนั้นจึงต้องอธิบายอย่างละเอียด ในสิ่งที่แตกต่างกัน

Identity Proofing

Identity Proofing เป็นกระบวนการที่พิสูจน์ว่าบุคคลคนนั้นเป็นคนเดียวกันกับบุคคลที่กล่าวอ้างหรือไม่ ในที่นี้จะกล่าวถึงการทำ Identity Matching แบบ one to one เท่านั้น ไม่รวมไปถึงการพิสูจน์อัตลักษณ์ว่าบุคคลนี้เป็นใครซึ่งเป็นการทำ Identity Matching แบบ one to many

กระบวนการนี้เป็นกระบวนการที่สำคัญมากในการสร้างข้อมูลตัวตนใน Digital Identity Platform นอกจากนั้นยังเป็นกระบวนการเดียวกันกับการทำ KYC (Know Your Customer) อย่างไรก็ตาม Identity Proofing ทำได้หลายแบบซึ่งแต่ละแบบมีความแม่นยำถูกต้องไม่เท่ากัน แต่หลักการก็คือเป็นการพิสูจน์ข้อมูลเฉพาะบุคคลที่ได้รับการยืนยันจากบุคคลที่สาม

ทำไมถึงต้องมีบุคคลที่สามมาเกี่ยวข้อง เหตุผลก็คือในโลกแห่งความเป็นจริงการอ้างอิงตัวบุคคลนั้น เราใช้ข้อมูลแทนตัวตนที่สร้างขึ้นมามากกว่าการใช้ข้อมูลทางชีวภาพของคนนั้นโดยตรง เช่นเราใช้ชื่อ นามสกุล เลขประจําตัวในรูปแบบต่างๆ มากกว่าการระบุข้อมูลชีวภาพเช่นลายนิ้วมือ DNA รูปใบหน้า จึงเป็นสาเหตุให้ต้องมีบุคคลที่สามที่น่าเชื่อถือมายืนยันว่าบุคคลคนนี้ใช้ชื่อ นามสกุล เลขประจำตัวในรูปแบบต่างๆนั้นจริง เพราะการพิสูจน์อัตลักษณ์นั้นมีเป้าหมายเพื่อให้ทราบตัวตน ซึ่งโดยทั่วไปแล้วทำเพื่อให้สามารถนำไปเชื่อมโยงตัวบุคคลนั้นกับองค์กรอื่นได้

อย่างไรก็ตามในการทำ Identity Proofing เราไม่สามารถให้บุคคลที่สามที่น่าเชื่อถือมายืนยันได้เสมอไป ในทางปฏิบัติเราจึงมักจะใช้เอกสารยืนยันที่น่าเชื่อถือจากบุคคลที่สามมากกว่าที่จะให้บุคคลที่สามเป็นผู้ยืนยันเช่นการใช้บัตรประชาชนแทนการขอคำยืนยันจากกรมการปกครอง การใช้บัตรข้าราชการแทนการขอคำยืนยันจากสํานักงานข้าราชการพลเรือน

แล้วความน่าเชื่อถือในการทำ Identity Proofing มีมากหรือน้อยขึ้นอยู่กับอะไร ประการแรกก็คือข้อมูลที่ใช้ในการพิสูจน์อัตลักษณ์ (Identity attributes) ยิ่งข้อมูลมีความเป็นเอกลักษณ์สูงและมีหลายประเภทมากเท่าใด ความน่าเชื่อถือในการพิสูจน์อัตลักษณ์ก็จะมีมากยิ่งขึ้น ยกตัวอย่างถ้าเป็นข้อมูลทางชีวภาพของบุคคลก็ย่อมมีความน่าเชื่อถือกว่าข้อมูลที่ถูกสร้างขึ้นเช่นที่อยู่ หมายเลขโทรศัพท์ ถิ่นที่เกิด บัตรประชาชน เป็นต้น

ประการที่สองก็คือกระบวนการพิสูจน์อัตลักษณ์ กระบวนการมีความสำคัญมากตั้งแต่วิธีการในการพิสูจน์ข้อมูลอัตลักษณ์ วิธีการที่แม่นยำสูง ดำเนินการได้ง่ายโดยไม่ต้องอาศัยความสามารถเฉพาะบุคคล และทุจริตยาก ย่อมน่าเชื่อถือกว่าวิธีที่ไม่ค่อยแม่นยำ ดำเนินการได้ยาก หรือทุจริตง่าย นอกจากนั้นความสม่ำเสมอของการใช้กระบวนการก็เป็นอีกหนึ่งในปัจจัยของความน่าเชื่อถือด้วย หากกระบวนการนั้นไม่มีการควบคุมหรือมีการดำเนินงานที่ย่อหย่อนในบางครั้งก็จะทำให้ความน่าเชื่อถือลดลง

ประการที่สามก็คือจำนวนของบุคคลที่สามที่ยืนยันอัตลักษณ์ หากมีจำนวนมากความน่าเชื่อถือก็เพิ่มขึ้น เช่น หากมีกรมการปกครองยืนยันผ่านบัตรประจำตัวประชาชน ร่วมกันกับมีโรงพยาบาลยืนยันข้อมูลประวัติทางการแพทย์ การทำฟัน การผ่าตัด สถานศึกษายืนยันประวัติการศึกษา ย่อมทำให้การพิสูจน์อัตลักษณ์น่าเชื่อถือมากขึ้น หรือตัวอย่างที่ง่ายขึ้น ธนาคาร 2 แห่งยืนยันอัตลักษณ์ของบุคคลเดียวกัน ย่อมน่าเชื่อถือกว่าธนาคารแห่งเดียวเป็นผู้ยืนยัน

แม้ว่าการทำ Identity Proofing จะมีความสำคัญในการทำธุรกรรมหลายอย่างแต่เราก็ไม่สามารถใช้กระบวนการนี้ทุกครั้งในการทำธุรกรรมต่างๆได้ เนื่องจากมีค่าใช้จ่ายสูง ใช้เวลานาน และไม่สามารถทำได้โดยไม่ต้องพบกัน ดังนั้นกระบวนการที่สองที่มาช่วยในการทำธุรกรรมก็คือ Authentication

Authentication

Authentication เป็นกระบวนการที่ใช้ในการตรวจสอบผู้มีสิทธิ์เข้าใช้บริการ ทำธุรกรรม หรือใช้ทรัพยากรที่บุคคลนั้นเป็นเจ้าของ แต่ไม่ได้บอกว่าผู้มีสิทธิ์นั้นเป็นบุคคลใดหากไม่ได้ทำ Identity Proofing มาก่อน ตัวอย่างเช่น หากเราใช้บริการของ Google ที่ต้องใช้ทรัพยากรแยกตามบุคคลเช่น Gmail, Drive หรือ Play Store เราต้องสมัคร Google Account ซึ่งจะมีวิธี Authentication พื้นฐานโดยใช้ Gmail Address กับ Password การสมัครนั้นเราไม่จำเป็นให้ข้อมูลส่วนบุคคลที่ถูกต้อง เพราะ Google ไม่ได้ทำ Identity Proofing ดังนั้น Google Account โดยทั่วไปแล้วจึงไม่สามารถระบุอัตลักษณ์ได้ และนี่คือสาเหตุที่ Authentication ไม่สามารถทำการแทน Identity Proofing ได้

อย่างไรก็ตามหากกระบวนการ Authentication สามารถเชื่อมโยงได้กับการทำ Identity Proofing จึงจะสามารถทำธุรกรรมแบบระบุตัวตนที่แท้จริงบนโลกได้เช่นหากบุคคลใดก็ตามเปิดบัญชีธนาคารและมีการทำ Identity Proofing หรือ KYC ที่ถูกต้อง แล้วเปิดบริการ Internet Banking การทำ Authentication บน Internet Banking จึงทำให้การทำธุรกรรมเช่น การโอนเงิน ก็สามารถระบุตัวตนได้

แล้วความน่าเชื่อถือของ Authentication มีมากหรือน้อยขึ้นอยู่กับ ความยากในการปลอมแปลงในขณะ Authentication คือถ้าง่ายต่อการปลอมแปลงความน่าเชื่อถือของ Authentication นั้นก็ต่ำ แต่หากยากต่อการปลอมแปลงตัว Authentication นั้นก็มีความน่าเชื่อถือสูง เช่นการใช้รหัสผ่านมีความน่าเชื่อถือต่ำเพราะหากสามารถจำได้หรือเดาได้ง่ายผู้อื่นซึ่งไม่ใช่ผู้มีสิทธิ์ก็สามารถปลอมแปลงเข้ามาใช้งานได้ง่าย

มีผู้นิยามเกี่ยวกับ Strong Authentication อยู่หลายหน่วยงาน สามารถอ่านได้จาก https://en.wikipedia.org/wiki/Strong_authentication แต่ผมขอจำแนกมิติของการตรวจสอบไว้ดังนี้

มิติแรกปัจจัยในการตรวจสอบ (Factor) ซึ่งตามตำราด้าน Information Security มี 3 ปัจจัยก็คือ สิ่งที่คุณรู้ (Something You Know) สิ่งที่คุณมี (Something You Have เช่นโทรศัพท์มือถือ Google Authenticator) และสิ่งที่คุณเป็น (Something You Are เช่น ลายนิ้วมือ ม่านตา หรือใบหน้า) ความแข็งแรงในการตรวจสอบก็คือ สิ่งที่คุณรู้ ด้อยกว่า สิ่งที่คุณมี และสิ่งที่คุณเป็นจะมีความแข็งแรงสูงสุด อย่างไรก็ตามการใช้สิ่งที่คุณเป็นในการตรวจสอบมีความเสี่ยงมากที่สุดหากมีการปลอมแปลงได้ เพราะเป็นกลุ่มเดียวที่คุณเปลี่ยนไม่ได้ ไม่ว่าจะเป็นลายนิ้วมือ (แม้จะเปลี่ยนนิ้วได้) ม่านตา หรือใบหน้า

มิติที่สองคือจำนวนของปัจจัยที่ใช้ในการตรวจสอบ (Number of Factor) จำนวนปัจจัยที่มากขึ้นย่อมทำให้ Authentication แข็งแรงมากขึ้น ยกตัวอย่างที่เราคุ้นเคยก็ได้แก่ 2-Factor Authentication ที่ใช้รหัสผ่านเป็นปัจจัยแรก และใช้ SMS OTP ส่งไปยังเบอร์โทรศัพท์มือถือที่เรามีเป็นปัจจัยที่สอง

มิติที่สามคือกระบวนการในการส่งข้อมูลเพื่อตรวจสอบ กระบวนการที่มีความแข็งแรงต้องป้องกันการใช้ข้อมูลที่ถูกดักจับหรือขโมยมาได้เพื่อใช้ในการทำซ้ำ (Replay) ตัวอย่างเช่นการตรวจสอบลายนิ้วมือโดยการส่งภาพลายนิ้วมือมาเปรียบเทียบกับภาพที่เก็บไว้บนเครื่องแม่ข่าย ซึ่งใช้ปัจจัยคือ”สิ่งที่คุณเป็น”ในการตรวจสอบ มีความแข็งแรงสูงสุด แต่กระบวนการสามารถดักหรือทำสำเนาภาพเพื่อเล่นซ้ำได้ ความน่าเชื่อถือของ Authentication ก็ลดลงมาก

ตัวอย่างของกระบวนการที่แข็งแรงและน่าเชื่อถือได้แก่ Challenge-Response Authentication ที่ใช้เทคนิคด้าน Cryptographics เข้ามาช่วยทำให้ไม่สามารถดักจับหรือขโมยข้อมูลเพื่อใช้ในการทำซ้ำได้ ซึ่งมีหลายวิธี หนึ่งในวิธีที่แพร่หลายได้แก่วิธีที่เสนอโดย FIDO (Fast IDentity Online) Alliance นอกจากนั้น Authentication แบบหลายปัจจัยที่ใช้ช่องทางในการสื่อสารแตกต่างกัน (Out of Band Authentication) ก็เป็นอีกกระบวนการหนึ่งทำให้ยากต่อการปลอมแปลงหรือหลอกลวงผู้ใช้งานเช่นกัน

ความน่าเชื่อถือของ Digital ID

เนื่องจาก Digital ID ต้องพึ่งพาทั้งกระบวนการ Identity Proofing และ Authentication ดังนั้นทั้งสองกระบวนการต้องน่าเชื่อถือทั้งคู่ ทั้งนี้ความน่าเชื่อถือขึ้นอยู่กับระดับความเสี่ยงที่ยอมรับได้ของผู้ที่เกี่ยวข้องในระบบอย่างไรก็ตามสามารถอธิบายให้เห็นภาพได้ดังนี้

หากกระบวนการ Identity Proofing ไม่มีความน่าเชื่อถือแม้ว่ากระบวนการ Authentication จะมีความน่าเชื่อถือมาก เราก็มีโอกาสที่จะได้ Digital ID ของตัวปลอม ที่น่าเชื่อถือทุกครั้งที่ทำธุรกรรม

หากกระบวนการ Identity Proofing มีความน่าเชื่อถืออย่างยิ่ง แต่กระบวนการ Authentication ไม่มีความน่าเชื่อถือแล้ว เราจะได้ Digital ID ของตัวจริง ที่การทำธุรกรรมไม่ค่อยน่าเชื่อถือเนื่องจากมีโอกาสถูกปลอมแปลงการทำธุรกรรมได้

ที่จริงแล้ว Identity Proofing และ Authentication ที่น่าเชื่อถือนั้นไม่เพียงพอ ยังต้องมีองค์ประกอบอื่นๆ เช่น ความสามารถในการป้องกันการหลอกลวงโดยที่เจ้าของ Identity ไม่รู้ตัวได้ (Identity Retention) เป็นต้น เพื่อเสริมความน่าเชื่อถือของ Digital ID

อย่างไรก็ตามเป้าหมายของบทความตอนนี้เพื่อจะปูพื้นฐานให้เข้าใจเรื่อง Identity Proofing และ Authentication เพื่อที่จะกล่าวถึงเรื่อง Identity Assurance Level (IAL) และ Authenticator Assurance Level (AAL) ในตอนต่อๆ ไป